Tekst: Bożena Jakubowska - Wilczyńska
Empatia jako zdolność do rozumienia drugiego człowieka - jego potrzeb i emocji - oraz umiejętność współodczuwania są kluczowe dla przyszłości naszych dzieci. We wczesnym dzieciństwie maluch naśladuje zachowanie dorosłych, dlatego szczególnie ważne jest, aby pokazywać dzieciom zachowania empatyczne altruistyczne od najmłodszych lat. Około połowy drugiego i w trzecim roku życia wraz z wyłonieniem się poczucia JA oraz rozróżniania siebie od innych dzieci zaczynają się skupiać na cudzych doświadczeniach emocjonalnych. Między 14 a 24 miesiącem życia obserwuje się wzrost przejawów empatycznego zachowania. Trzyletnie dzieci przejawiające empatyczną postawę są bardziej skłonne przestrzegać obowiązujących, ustalonych zasad np. sprzątania zabawek. Okazje do rozwijania empatii znajdujemy na każdym kroku w zwykłych codziennych sytuacjach w placówce. Wykorzystujemy proste zabawy uczące rozpoznawania i nazywania emocji. Pokazujemy dzieciom układanki, obrazki przedstawiające wyrazy twarzy, bawimy się w "mimiczną grę" gdzie dziecka naśladuje wyraz twarzy. Dzieci słuchają muzyki w tym klasycznej z jej bogatą paletą emocji i nastrojów, uczą się grać na instrumentach. Wykorzystywana przez nas literatura dziecięca pełna jest historii, które są doskonałym punktem wyjścia do angażowania dzieci w sytuacje wymagające zrozumienia emocji. Nasz bohater z programu edukacyjnego - Trampolinek opowiada i przeżywa różne przygody, zmaga się z problemami, pomaga to zobaczyć świat z różnych perspektyw. W naszych zabawach lalki są nauczycielkami empatii. Bawiąc się lalkami maluch są bardziej skłonne do myślenia o innych i o tym, jak mogą ze sobą współpracować. W trakcie zabaw lalkami nasze dzieci nadając im różne cechy i przypisując role pokazują własne zainteresowania, obiekty fascynacji oraz lęki. Widzimy u naszych maluchów, że lalki umożliwiają wymyślanie historii, odgrywanie sytuacji z życia codziennego i wcielanie się w różne role zawodowe lub społeczne. Mamy lale różniące się wyglądem, rasą czy reprezentujące różne zawody - dokładnie tak jak w życiu. Mamy Lalę Alę, która animowana przez opiekuna czyta bajki świata i prowadzi zabawy logopedyczne. Wolne, nie reżyserowane zabawy pozwalają naszym dzieciom na rozwój ważnych umiejętności społecznych, kompetencji, które pomagają im lepiej współodczuwać i współpracować, a także wzmacniają poczucie własnej wartości i dają odwagę do działania. Zabawy z udawaniem, że jest się kimś lub czymś innym, przyjmowanie różnych ról w interakcjach z innymi dziećmi jest okazją do przeżycia różnorodności stanów wewnętrznych i wynikających z nich konsekwencji. To z kolei może przekładać się np. na wzrost tolerancji. Od najmłodszych lat warto przekazywać dziecku, że każdy człowiek jest inny, a te różnice należy akceptować - dotyczy to wyglądu, deficytów czy niepełnosprawności, wieku czy koloru skóry. Społeczne zabawy w udawanie, które angażują i usprawniają zdolności podejmowania różnych ról, rozumienia i regulowania emocji rozwijają umiejętności kluczowe dla empatii, altruizmu czy współpracy. W zabawy z elementami udawania dzieci zaczynają się angażować około 18 miesiąca życia, a jej szczytowy okres przypada na wiek przedszkolny 3 - 5 lat. Dzieci uczą się empatii opiekując się innymi więc szukamy w dniu codziennym do ich wieku okazji, w których mogą kogoś pocieszać lub pomóc: karmimy ptaki, wiewiórki, sadzimy kwiatki, owijamy skaleczony paluszek, dzwonimy do samotnej babci itd. Na rozwój empatii wpływa również uczenie dziecka zwrotów grzecznościowych. Zwłaszcza przepraszam jest szczególnie ważne. Warto, by maluch wiedział, że należy przeprosić nawet w sytuacji gdy przez przypadek wyrządziło się komuś krzywdę lub źle się zachowało pod wpływem silnych emocji.
Wraz ze wzrostem różnorodności społecznej rośnie potrzeba, aby dzieci już od najmłodszych lat chcąc zrozumieć postępowanie rówieśników i dorosłych różniących się od nich samych pod różnymi względami, potrafiły "wczuć się w ich sytuację". Wysoko rozwinięty poziom empatii sprawi, że nasze dzieci w dorosłości będą lepiej rozumieć drugiego człowieka, będą chciały nieść pomoc, ale równocześnie nie utracą swojego charakteru czy temperamentu. Poziom empatii jest też związany z jakością interakcji opiekun - dziecko. Istotnie pozytywny ułatwia rozwój umiejętności empatycznych, analitycznego myślenia, posługiwania się językiem. W jednym z niedawnych badań odkryto np. wyższe poziomy empatii w krajach kolektywistycznych w porównaniu do indywidualistycznych (Chopik i in. 2017 rok). Było to także badanie, które ujawniło u polskich dorosłych jeden z najniższych wskaźników empatii z pośród badanych przedstawicieli 63 krajów. Są liczne programy w innych krajach wdrażane od wczesnego dzieciństwa a wyniki badań nad ich skutecznością wskazują, że na im wcześniejszym etapie rozwoju są one realizowane i im więcej składowych empatii kształtują, tym większe są efekty. Ich kształtowanie na jak najwcześniejszym etapie rozwoju jest niezwykle ważne także w świetle raportów o stanie badań nad agresją i przemocą szkolną w Polsce. Na dalszych etapach edukacji od przedszkola już spora część dzieci na co dzień doświadcza agresji werbalnej, a kilkanaście procent dzieci jest regularnie prześladowanych. Naszą wspólną z rodzicami szansą na zapobieganie tej sytuacji jest jak najwcześniejsze rozwijanie wrażliwości na emocje, perspektywę i sytuację drugiej osoby.
Comments